Unutulan meslekler: Yorgancı & Hallaç

Sizler de farkında mısınız? Günlük yaşamda kullandığımız bazı eşyalar, akıp giden zaman içerisinde ister istemez değişime uğruyor. «Yorgan» da bunlardan biri. Çocukluğumuzda, evimizde kullandığımız yorganların çoğu pamuktandı. Yünden olanlar da vardı. Bugünlerde, büyük marketlerde satılanların çoğu elyaftan.

 

Okula giderken önünden geçtiğim yorgancının duvarlarını boydan boya renkli yorganlar süslerdi. O görüntüler, hala gözlerimin önünde. Tablo gibi olurlardı.

 

Günümüzde yorgan dikenlerin, hallaç yayı ile pamuk dövenlerin olup olmadığını merak ediyoruz. Araştırmalarımız bizi Bursa'nın Mesken semtinde Yorgancı Cavit usta'nın dükkanına yönlendiriyor. Kapıyı tıklıyoruz.

 

Cavit Aktaş, 63 yaşında. 1950 yılında Üsküp'te (Makedonya'da) doğmuş. "1954'te Türkiye'ye geldik. Babam, rahmetli, 1910 doğumlu. Babam "memlekette" yorgancıydı. Türkiye'ye geldiğimizde 4-5 yaşlarındaydım. İlk okulu Demirtaş ilkokulunda okudum. Sonradan adı Demirtaşpaşa oldu. Babamın dükkanı mahallemizdeydi. Okuldan gelince dükkanda oynardım. Askerden geldikten sonra kendi dükkanımı açtım".

 

Kısa bir süre öncesine kadar Bursa Muhtelif Esnaf ve Sanatkarlar Meslek Odası Başkan Yardımcısı'ymış. Görevini yeni yönetime devretmiş.

 

 

Cavit usta, bir yandan bizimle sohbet ediyor, bir yandan bağdaş kurduğu setinin üzerinde elindeki yorganı dikmeye devam ediyor: "Bursa'da 20-25 civarında yorgancı var. 40 yaşın üzerindekiler 10 taneyi geçmez. 60 yaşın üzerinde ise birkaç tane var" diyor ......

 

 

" ..... Sipariş üzerine yorgan yapıyorum. Şu anda piyasaya çıkan silikonlu yorganlar bizim mesleği öldürdü. Pamuk yorgan, yün yorgan arayan yok. Bunları ancak 50 yaşın üzerindekiler (canının kıymetini bilenler) yaptırıyor. Niye mi? Silikonlu yorganda yatan sabahleyin yorgun kalkar. Terleme yapar. Ter vücutta kurur. Kireçlenme yapar. Pamuk yorgan terletir ama teri emer.

 

Yazın pamuk, kışın yün yorgan kullanılır. Yastıklar da aynı şekilde. Ben yastık da yapıyorum. Pamuk'tan yapılan yastık, silikonlu yastığa oranla, biraz daha pahalıya çıkar".

 

 

Kulağımız Cavit ustada, gözlerimiz duvarda sergilenen yorganlarda. Hepsinin sanatsal bir güzelliği var.

 

 

Yorgan desenlerine daha yakından bakıyoruz. Modelleri nereden bulduğunu soruyoruz. "Genelde kendi kafamızdan model çıkartıyoruz. Modeline göre dikiş ücreti alıyoruz. Müşteri de model getirirse, o modeli de yapıyoruz. Biz hem yorgancılık, hem desinatörlük yapıyoruz".

 

 

Dükkanda boy boy, renk renk, çeşit çeşit yorgan var. "Çift kişilik yorgan için yazın 3 kilo ila 3 kilo 250 gram, kışın 3,5 kilo pamuk kullanıyoruz. Yorganların ölçüleri standarttır; 2 metre en, 2,25 m boy olur".

 

 

"Kumaşı imalatçılardan alıyoruz. Floş saten kullanıyoruz. Yorganı güzel gösteren floş saten, düşes satendir. Polyester saten sağlıklı değildir".

 

 

"Önemli olan, yorganı örttüğün zaman, pamuğun da, yünün de hava almasıdır". Bir yorganı ne kadar sürede diktiğini soruyoruz. "Bir günde dikilen yorgan var; bir haftada dikilen yorgan var. Sıklamasına göre (modeline göre) değişiyor. Örneğin, beyaz renkli, palmiye desenli yorgan 2-3 günde biten bir yorgan".

 

 

Cavit usta bize küçük boyutlu bir yorgan gösteriyor: "Bu, bir çocuk yorganı modeli. Ben çocuklara yün yorgan yapmıyorum. Ciğerlerine kıl kaçacak diye korkuyorum. Yalnız pamuk yorgan yapıyorum".

 

 

Cavit ustanın "Yorgan modelleri" kitabı da var. Bir sayfasını açıp gösteriyor: "Bu, tavus kuşu modeli. Söğüt dalına konmuş tavuslar tasvir ediliyor. Pamuk yorgan için uygun bir model. Kuşların başı ters yöne bakacak şekilde de yapılabilir. Tek yönlü kullanılır. Bu modelde, her renk kumaş kullanılabilir".

 

 

Bu meslekte hangi araçların, aletlerin kullanıldığını merak ediyoruz. Sıralıyor: "Dikiş makinası, pamuk tarama yayı, iğne, iplik, yorgan dövme sopası, yüksük, ...."

 

 

Sonra dikiş makinasının başına geçiyor: "Singer dikiş makinası 1965 yılından beri bende. Ben, elden aldım. 20-30 sene daha eski olabilir". Dikiş makinası saat gibi çalışıyor.

 

 

Yorganların içinde kullanılan malzeme birkaç çeşit. Dükkanın bir bölümü çuvallara ayrılmış. «Yün», özellikle kışlık yorganlarda kullanılıyor.

 

 

«İkinci kalite pamuk». Daha tıkız, daha ucuz.

 

 

«Birinci kalite pamuk». "Yorganlık pamuk kısa ve sert uçlu olur. Bir yorgan için 2 kilo 750 gram yetebilir".

 

 

Pamuğun yorgana konmadan önce hangi işlemden geçirildiğini soruyoruz. "Pamuğun dövülmesi gerekir" diye bilgi veriyor; duvarda asılı olan pamuk tarama yayını ve sopasını eline alıyor. "Eskiden yalnız bu yaylar vardı. Teknoloji ilerleyince makinalar çıktı".

 

 

Setin üzerine yaydığı pamuğu düzenli tokmak hareketleriyle dövmeye başlıyor. "Tak taka tak, tak taka tak, tak taka tak, ...". Ritmik sesler, bütün dükkanda yankılandıkça, pamuk kabarıyor, kabarıyor, kabarıyor. Küçük pamuk bulutları havada uçuşmaya başlıyor. "Eskiden evlerin avlusu vardı. İlkbaharda ya da sonbaharda sokaklarda gezen hallaçlar çağrılırdı. Avluya örtüler serilirdi. Birkaç ev birden pamuk yorganlarını getirirdi. Bir gün boyunca, pamuk yorganlar havalandırılırdı. Şimdi, modern evlerde böyle işler kalmadı".

 

 

Çalıştıkça yay gevşiyor. Arada bir Cavit usta soluklanıyor; yayı yeniden geriyor. İşine devam ediyor. "Tak taka tak, tak taka tak, tak taka tak, ..."

 

 

Pamuğu dövme (havalandırma) işi bittikten sonra, sıra onu yaymaya geliyor. "Pamuk taranınca, sopayla yorgan kumaşının üzerine yayıyoruz. Pamuğu yorganın içine koyduktan sonra da, en az 1,5 saat sopayla yorganı dövüyoruz. Pamuğun her tarafa eşit şekilde yayılmasını sağlıyoruz".

 

 

Cavit usta, eline üç alet alıp, biraz hüzünle, biraz gururla bize bilgi veriyor: "Sermayemiz 1 paket iğne, 1 yüksük, 1 sopa. Hepsi bu. Bir de el emeğimiz".

 

 

Bu yapılan işler, uzaktan bize kolay gibi gözüküyor; biz de denemek istiyoruz. Ayakkabılarımızı çıkartıp, setin üzerine çıkıyoruz. Sopa ile pamuğu yaymaya çalışıyoruz. Pamuklar bir türlü istediğimiz gibi yayılmıyor. Bir süre sonra pes ediyoruz.

 

 

Cavit ustaya, bizlere bir önerisi olup olmadığını soruyoruz. "Tavsiyem, sağlıklı yaşamak isteyen herkes evinde pamuk ya da yün yorgan ve yastık kullansın. Eski yorganları varsa, atmasınlar; ikiye katlayıp, şiltelerinin üzerine yaysınlar".

 

Cavit Aktaş'a bize zaman ayırdığı, bilgilendirdiği için çok teşekkür ediyoruz. Daha uzun yıllar sağlıklı ve huzurlu yaşamasını diliyoruz.