Günlük yaşamdan kesitler

Bugün, "Eski zamanlardaki günlük yaşantımız"dan bir kesit izleyeceğiz.

Gelecek sohbetlerimizde ise "Tren, otobüs, troleybüs, tünel ile ulaşım" , "Anılardaki müzikler" , "İstiklal caddesinin tarihi" , "Oyuncak dünyamız" , "Galatasaray Günlüğümüz" , "İstanbul'un semtler" , "Eski dergiler" , "Eski reklamlar" , "Eski sinemalar" , "Taksim’in dili olsa da anlatsa" , "Eski kitaplarımız, çocukluk dergilerimiz" , "İstanbul'un karlı, yağışlı havaları" ve benzerleri gibi köşelerimiz olacak. Şimdi, bugunkü yolculuğumuza hazır mısınız ? Sizleri geçmişe götürmek için uçuş kemerlerinizi bağlamanızı bekliyoruz. Hep birlikte, 1920 - 1933 -1946 - 1953 - 1954 - 1955 - 1961 yıllarında bir gezintiye çıkacağız.

Her talebe (öğrenci) gibi, bizim de gözlerimiz hep takvimin üzerinde olurdu; tatiller ne zaman, sömestre ne zaman, bayramlar hafta sonu ile birleşiyor mu, okulun bitmesine, sömestre tatilinin gelmesine kaç gün kaldı, yaz tatili yaklaştı mı ......nefes almadan izlerdik.

Takvim yaprakları bir, bir koptuğu zaman sevinirdik. Oysa, her takvim yaprağının ömrümüzden bir günü daha götürdüğünü bilmezdik. Cumartesi yaprakları, en sevdiğimiz yapraklardı; tatil kokardı, özlem kokardı, aile kokardı, özgürlük kokardı. Hele aylardan Mayıs ise, belki, Yıldız parkında ya da bir koruda gezi kokardı !

İlk okulda, hatta orta okulda, hepimizin "sarı defterleri" vardı. Onlara "müsvedde defteri" derdik. Nedendir bilinmez, derslerde, sarı deftere not alınır, akşamları etüt'te,o notlar, itina ile temize çekilirdi. Bugünün verimlilik anlayışı ile pek ilgisi yok ama, öyle yapmak adettendi

Şimdiki gençlik, kırtasiye açısından ne kadar şanslı. Bir mağazaya girmeye görün, renk, renk silgiler, cicili, bicili defterler, hatta Spiderman gibi kahramanların olduğu kalemlikler dizi, dizi. Eski günlerde ise, pek de kolaylıkla bulamadığımız çizgili defterleri, resim-iş defterlerini, özenle korurduk. Mavi ve kırmızı kaplama kağıtlarıyla kaplardık. Kocaman etiketler yapıştırırdık. Sıralarımıza itina ile yerleştirirdik.

BIC kalemler, lise yıllarına doğru piyasaya çıktı. Pırıltılı renkleri göz alıcıydı. Yanılmıyorsam 125 kuruştu. Çarşamba günleri çıkınca, Beyoğlu'ndaki kırtasiyecilerde bulursak alırdık. Bu arada, bir konuyu daha belirtmeden geçemeyeceğim; Fransız hocalarımızın (daha başka bir deyimle Fransa'dan gelen hocalarımızın) çok albenili tükenmez kalemleri olurdu. İmtahan kağıtlarımızı onlarla düzeltir, not defterlerine onlarla yazarlardı. Bizim, o kalemlere o kadar dikkatli baktığımızı hissedemezlerdi. Onlar için, o kalemler normaldi.

Sonraları, basmalı tükenmez kalemler, hatta roller'ler çıktı. Kırtasiye almak, daha doğrusu çok çeşit arasından seçmek isterseniz, Sirkeci'ye gitmeniz gerekirdi. Hem Babıali yokuşunda, hem de Büyük Postahane'nin yakınlarında, çeşitleri çok olan kırtasiye dükkanları olurdu.

İşte, günümüzde unutulan gereçlerden biri. Oysa bizim her birimizin çantasında ya da sırasında, en az 1 tane vardı: Kurutma kağıdı. Şimdi gençler soracak. O da ne diyecekler. Dolmakalemle bir deftere yazdığınızda, kurutma kağıdı ile fazla mürekkepleri almazsanız, sayfayı ya da defteri kapadığınızda, bütün yazı karşı sayfaya iz çıkarırdı. Kurutma kağıtlarının (fransızcası papier buvard) bir tarafı işlev göreceğine göre, diğer yüzüne reklam koymak için bir sakınca yoktu. 

Gerek gazetelerde, gerek, dergi basım evlerinde, günümüzün rotatifleri ya da ofset baskı makinaları yoktu. Kurşun harfler ve bu harfleri dizdiğiniz kumpaslar vardı. Buralara "mürettiphane" denirdi. Karşınızda bulunan kutunun her bir gözünde, değişik puntolu harfler dururdu. Ben lise yıllarımda, bir süre Edebiyat kollarında çalıştım. "Galatasaray" dergilerinin yayınına katkıda bulundum. Cağaloğlu'ndaki mürettiphanelere, arkadaşlarımla birlikte, çok girip, çıktım. Kumpas da kullanmak istedim. Bu işi bilenlerin, elleri arı gibi çalışıyordu; benim kumpasımda ise, bir satırın yazılması saatler sürüyordu.

SES gazetesinin, 29 Ekim 1946'daki ilk sayısı. Yeni Sabah, Cumhuriyet gibi, büyük İstanbul gazeteleri değil ama, küçük kasaba gazeteleri, mürettiphane ile çalışıyordu. Gazetenin sahibi, çoğu zaman, hem muhabiri, hem mürettibi, hem de dağıtıcısı olurdu.

Ben, ne yazık ki, Atatürk'lü günlere yetişemedim. Ama, 1950'lere kadar, "şefimiz" İnönü idi. Hepimiz onu çok severdik. Bizim, korkunç savaşlara girmemizi engellemişti. Sempatikti. Karizmatikti. Çok zekiydi. İşine geleni duyar, gelmeyeni duymazdı.

O yıllarda, Cumhuriyet Bayramları çok büyük coşkuyla kutlanırdı. Tamvayların, otobüslerin, ilk sıraları hep "Harp Malulleri"ne ayrılmış olurdu. Şimdi, artık bunu belirten duyurular kaldırıldı. Oysa, yaşattığı ruh bakımından, durmasında yarar vardı. Savaş gazilerimiz ise "İstiklal madalyaları"nı, sivil elbiselerinin de göğüslerine gururla asar, Cumhuriyet Bayramının ön sıralarında yer alırlardı, tüfek patlatırlardı.

1955 yılının 6-7 Eylül'ünde, ben 8 yaşında bir çocuktum. Neler olduğunu pek anlayamamıştım ama, kötü şeyler olduğu belliydi. O sıralada İstanbul'da olan rahmetli amcamla birlikte, Karaköy'e gittik. Kumaş parçalarının üzerinde yürüdüğümü, birçok kepengin kırık olduğunu, her yerin ana baba günü olduğunu, bir kargaşanın sürdüğünü çok iyi hatırlıyorum. Sessizce izliyordum. Anlamaya çalışıyordum. Yukarıdaki resim, İstiklal caddesini gösteriyor.

Babam, hep ustura ile tıraş olurdu. O bir sanattı. Usturalarını bilemek için çeşit, çeşit kayış alırdı. Duvara asılan, masa üzerinde kullanılan kayışları vardı. Kayışın bileyici özelliği gidince, kahverengi mum gibi bir maddeyi, eritir, kayışların üzerine yayardı. Usturaları ise çeşit, çeşitti. Lise yıllarımda, henüz yüzümde yeni, yeni tüyler biterken, en ince ağızlı olan usturaları kullanmaya başladım. Ne kadar yavaş ve dikkatli yaparsam yapayım, yüzümde hep iz kalırdı (!).

Ustura ile bu işi götüremeyeceğimi anlayınca, tıraş makinalarına geçtim. Özellikle çarşamba ve cuma günleri tıraş olmakta yarar vardı: dışarı çıkılacaktı. JOB jiletleri, en meşhurlarıydı. Bir paketten 5 jilet çıkardı. Luxor da çok kullanılan bir jiletti. Tıraş makinasının vidasını aşağıdan güzel kapatmazsanız ve tıraş olurken dikkat etmezseniz, yüzünüzün çizilmesi kuvvetle muhtemeldi.

Tıraştan sonra, Halis Kolonya suyu sürerdik. Çok yakardı. Ya keskin olduğundan ya da yüzümüz tahriş olduğundan, çok acırdı. Çarşamba günleri, dışarıya çıkmadan önce, kolonya ile, adeta yıkanırdık.

Yakışıklı beyler daima biryantin kullanır ! Ben pek kullanmazdım ama, bulundurmak adettendi. Bir çok kişi, saçını biryantinlerdi. Çok daha yakışıklı olurlardı (!).

Kendi adıma konuşuyorum, diğer arkadaşlarımı bilemeyeceğim; şampuan benim yaşantıma oldukça sonraları, lise yıllarında girdi. Beyaz kalıp sabunla ya da LUX sabunlarıyla yıkanırdık. Şampuan ile ilk yıkandığımda, kullanmasını bilemedim, verim alamadım. Ya, saçım okulda, köpürmeyecek kadar kirli oluyordu ya da şampuana kıyamayıp, avucumun içine çok az döküyordum. Belki de şampuanlar, bugünküler kadar gelişmiş değildi.

İşte, tarihe gömülen uygulamalardan biri daha: Çukulata kartları. Eski günlerde, her aldığımız çukulatanın içinden, mutlaka resimli bir kart çıkardı. Bu, bazen bir hayvan resmi, bazen bir şehir resmi olurdu. Bunları biriktirirdik. Eğer sizde, bir resimden iki tane varsa, bir başka arkadaşınızla değiştirirdiniz. Eski kartlarım nerede acaba ? Biliyorum, hepsi anılarımda duruyor.

Biraz da, sosyal yaşantımıza göz atalım. Eski günlerde, yoğurtçular, bozacılar, sokakta, çanlarını çalarak dolaşırdı. Bir de sözcüğün sonunu uzatırlardı. "Yoğurtçuuuuuuuuuuuu " Kaymaksız isterseniz, kaymaksız verirlerdi. Teneke bir kepçeleri olurdu. Tozlanmasın diye, gene tenekeden kapaklı bir kutuda dururdu.

Mevlutlarda, özellikle Ali Muhiddin Hacı Bekir mevlut şekeri ikram edilirdi. Akide şekerleri ve badem şekerleri, beyaz renkli külahlara konurdu. Büyüklerimiz bunları yemez, bizlere getirirdi. Hacı Bekir'in akide şekerleri pek lezzetli olurdu. Her cinsi vardı. Tarçınlısı en güzeliydi. Hafif yakardı.

Yılbaşlarında, özellikle de Bahçekapı'daki Nimet Abla'dan "Tayyare Piyangosu" alınırdı. Hepimizi bir heyecan sarardı. O bilet, evdeki herkesin görebileceği bir yere, örneğin radyonun yanına konurdu. Nimet Abla Gişesi, biletlerini, özel zarfların (isterseniz kapların diyelim) içinde verirdi. Böylece, reklamını da yapmış olurdu. Tayyare piyangosu olmadan, yılbaşının tadı tam olmazdı. Bir bilet, yeterdi.

7 Aralık 1948. Yarım bilet. 2½ lira. 7 Aralık, yılbaşından önceki son çekiliş olurdu. Sonra, 1 Ocak sabahına kadar, nefesler tutulurdu.

Nimet abla kadar meşhur bir gişe daha vardı: Tek Kollu Cemal Gişesi. Neredeyse, Nimet abla ile yan yanaydı. Herkes, bir bilet de ondan alırdı. Ama, önce, Nimet Abla'dan alınırdı.

 Ocak ayının ilk günleri ise, hepimizi başka bir heyecan sarardı. Acaba bilete büyük mükafat vurmuş muydu ? Olsun, gelecek, yıl tekar bilet alınırdı.

Futbol, o zamanlar, futboldu. Futbolda "ruh" vardı. Galatasaray'ı Metin Oktay'sız, Turgay Şeren'siz düşünemezdiniz. Fenerbahçe'de de Lefter vardı. O zamanın oyuncuları takımlarını değiştirmeyi "akıllarının ucundan" bile geçirmezdi. Sonraları, Altın Ayakkabılı Tanju'nun, o takımdan, bu takıma gittiğini gördük; futboldan yavaş, yavaş soğuduk !

Hilton, İstanbul'un bilinen en lüks oteliydi. Şimdi olduğu gibi "yüzlerce" 5 yıldızlı otel yoktu. En prestijli yerlerden biriydi. Hiltonda çay içmek bile bir zevkti.

1920'lere ait bir fotoğraf sipariş verme fişi. Fransızca. Çok az kişide fotoğraf makinası vardı. Dijital dünya daha doğmamıştı. Beiretta makinalar, oldukça kullanışlıydı. Fotoğrafı çektikten sonra, siparişi vermek, sonra, bir süre beklemek gerekiyordu.

Taksim'de "Ankara Pazarı" prestijli yerlerden biriydi. O zamanlar, naylon poşetler daha bulunmamıştı. Aldıklarınız, kese kağıdının içine konurdu. Çarşı ve pazarlarda, kese kağıtları, gazeteden yapılmış olurdu. Büyük bakkaliyeler ise, kendi kese kağıtlarını hazırlatırlar, üzerine isimlerini bastırırlardı. Şimdi, unutulan araçlardan biri de fileydi. Her evin, birkaç tane filesi olurdu. File ile pazara çıkılır, alınan sebzeler fileye konurdu. Hatıra olarak, bir fileyi özenle saklarım. Alınan yiyecekler ise, serin durması için, tel dolaplarına konurdu. Tel dolaplarına, hem sinekler girmez, hem de hava alırdı.

Bilgisayarlar çıktı, daktilolar rafa kalktı. Daktilo şeritleri iki renkli olurdu: siyah ve kırmızı. Kırmızı yazmak istediğiniz zaman, kenardaki minik bir manivelayı yukarı kaldırırdınız. Çoklu sayfa yazacaksanız, ince pelür kağıdı kullanmanız gerekirdi. Pelür kağıtlarının arasına, karbon kağıdı koyardınız. 5 kopya yazacaksanız, karbonlarıyla beraber, 9 yaprak ederdi. Hepsini, kaydırmadan makinaya yerleştirmek zordu. Önce, 4 santimlik bir kağıdı ikiye katlar, bütün kağıtları diklemesine oraya yerleştirir, sonra, hepsini birden makinaya takardınız. Kağıtlar öbür taraftan çıkınca, taktığınız kılavuz kağıdı alırdınız.

 Yapı ve Kredi Bankasının, Lale Sinemasında atraksiyon yapacağını ilan eden, 1953 yılına ait bir reklam. O zamanlar, bankalar "Ev" hediye ederdi. Bu etkinliğin ses getirmesi için de, kamu oyu önünde, sinemalarda yaparlardı. Lale Sineması, Beyoğlu'nun en geniş salonlu yerlerinden biriydi.

Bir çok eşyanın "Tekel"i vardı. İçkiler, sigaralar gibi, kibritler de "İnhisar"ındı. Özelleştirme henüz kapımızı çalmamıştı.