Unutulan meslekler: Nalbant

"At" biz Türklerin tarihinde çok önemli roller oynamış. "At" Türk milletine verilmiş. Zaferlerin kazanılmasında atların büyük rolü olmuş. "At" atasözlerimizde bile yer almış: «Türk atsız, kuş kanatsız olmaz» demiş büyüklerimiz.

 

Kaybolan mesleklerin izini sürmeye devam ediyoruz. O kadar değerli öyküler var ki! Ustalarla buluşmak, onları dinlemek, mesleklerinin özelliklerini öğrenmek bizi derinden etkiliyor. Kenarda kalmışlık onlara hiç mi hiç yakışmıyor. İster, istemez hüzünleniyoruz. Onlara gereken saygının gösterilmesini, değer verilmesini istiyoruz.

 

 

Bugün nalbant Enver Öztürk'ü ziyaret edeceğiz. Müşterileri çok azaldığı için, her zaman dükkanında bulunmuyor. Önceden haber verdiğimiz için, bizi bekliyor.

 

 

Enver Öztürk, 75 yaşında. 1938 doğumlu. Bu meslek, dedesinden babasına, babasından da ona intikal etmiş. "Dedem, babam ve ben, 110 senenin üzerinde bu meslekten ekmek yiyoruz".

 

 

"Artık seyyar çalışıyorum" diyerek söze başlıyor. "Müşteri gelmiyor. Ben onların ayağına gidiyorum. Binicilik kulüplerinin bana işi düşmüyor. Onlar, dışarıdan nalbant getiriyorlar. Jokey kulüplerinin ise kendi nalbantları var" diyor ve devam ediyor "Bursa'da başka resmi nalbant (vergisini veren nalbant) yok. Kaçak çalışanlar olabilir. Tek resmi (vergi ödeyen) nalbant ben kaldım".

 

 

Dükkanda çok çeşitli nallar var. "Konkur atı, yarış atı, yük atı, katır , öküz, manda nalları özel olur. Her ata ayrı nal konur".

 

 

"Nalları hayvanlara çakarken, kesinlikle acı vermiyoruz. Hudutları var. Zarar vermeyecek şekilde çalışıyoruz. Uzman olmayan (usta olmayan) biri nal çakarsa, hayvana acı verebilir".

 

 

Biz gözlerimizi tezgahta gezdirmeye devam ederken, o gururla anlatıyor: "Yetişkin bir oğlum var. 1957 doğumlu. Usta o. Jokey Kulübü'nden de diploması var"

 

 

Enver ustaya, nalbantlıkta kullanılan özel aletlerin olup olmadığını soruyoruz. Bize sıralıyor: "Kerpeten, suntraç, nallama, oygu, tokmak, tırnak kerpeteni, mühre, takoz, su taşı, ..."

 

 

Enver ustanın en büyük özelliklerinden biri de nalları kendinin yapması. Bir yandan bizimle konuşurken, bir yanda da, deri önlüğünü giyiyor, kok kömürü yanan ocaktan aldığı bir nalı örsün üzerinde dövmeye başlıyor. Binicilik kulüplerinin, Jokey kulüplerinin nalbantlarının nalları kendilerinin yaptıklarını hiç sanmıyor.

 

 

Oygu, atların tırnaklarının fazlalığını kesmek için kullanılıyor.

 

 

Suntraç da tırnak kesme aleti. Arkadaki sehpada çeşitli boyda olanları var.

 

 

Nallama çekice benziyor. Vuruş yapan geniş kısmı pürtüklü. Nalın çivisi, nallama ile çakılıyor.

 

 

Tokmak, ağaçtan yapılan bir alet. Tırnağı bıçakla kesmek için kullanılıyor. Enver ustanın el yapımı.

 

 

Törpü, marangozların aletinden biraz farklı. Nalbantların törpüleri düz. Marangoz törpüleri yuvarlak oluyor. Hem nal çakılmadan önce, hem de nal çakıldıktan sonra kullanılabiliyor.

 

 

Mühre. Ocaktan çıktıktan sonra şekil verilen nallara çivi delikleri açmak için kullanılıyor. Mührenin üzerinde bir oyuk var. Nalda çivi deliği açılıncaya kadar işleme devam ediliyor.

 

 

El ile çalışan (manuel) su taşı. Her türlü kesici aleti, özellikle suntracı bilemek için kullanılıyor. Taşın alt bölümü suyun içerisinde.

 

 

Takoz, daha doğrusu törpü takozu. Atları nalladıktan sonra, kalan tırnakları temizlemek için, atların ayakları takoza bastırılıyor.

 

 

Nal çantası (takım çantası). "Eskiden Bursa'da at arabaları vardı. Dükkana geldiğimde müşteriyi bekler bulurdum. Şimdi seyyar çalıyorum. Köylere giderek hizmet veriyorum. Ova köylerinde at kalmadı. Eşek yok, manda yok. Yalnız dağ köylerinde var".

 

 

Öküz ve mandalara da nal çakılıyor. Büyük boy nallar öküz nalı. "Nal hesabı olmaz. Bol malzeme çeşidi olması lazım. Karşına ne biçim at çıkacağı belli olmaz; büyük gelir; küçük gelir ..."

 

 

Enver usta ile konuşmadan önce biz bütün nalların aynı boy olduğunu sanırdık. Çok yanılmışız. Boy, boy nal var. Büyük nal atlar için, küçük nallar eşekler için.

 

 

Ortopedik nal. Atın basışına göre yapılmış özel bir nal çeşidi.

 

 

Lastikli nal, daha çok şehir içinde gezen hayvanlar için yapılıyor. Yolda yürürken daha az ses çıkması için, nalın üzerine lastik takılıyor.

 

 

Dükkana gelen atlardan çıkan eski nallar tekrar kullanılmıyor. Bunlar bir köşede biriktiriliyor. Sonra hurdaya gidiyor.

 

 

Bizimle sohbet ederken zaman, zaman Enver ustanın gözleri derinlere dalıp gidiyor. Belli ki, sisler arasında kalmış çok anıları var. Onun anlatma sabrı, bizim de dinleme isteğimiz olunca, sohbetimiz saatlere yayılıyor. Bütün bu süre içerisinde gözlerimiz kapıda. Bir müşteri gelsin istiyoruz. Bir ata nal çakılışını ayrınıtılarıyla görmek, fotoğraflamak istiyoruz. Hiç gelen, giden olmuyor. Enver usta, bizim müşteri beklediğimizin farkında. Bu durum, onu da, bizi de hüzünlendiriyor.

 

 

Enver usta'ya "Nalın uğurlu olduğu yönünde bir inaç var; sebebi nedir?" diye soruyoruz. "Bakın anlatayım" diyor "Peygamber zamanında bir adamın işler iyi gitmiyormuş. Derdini paylaşmış. İşlerinin düzelmesi için at almasını öğütlemişler. At, uğurlu gelir, işlerin açılır demişler. Alamam demiş. At alamıyorsan nalını al demişler. En uğurlu hayvanlardan biri atdır. At muratdır. Atın bastığı yerde bereket vardır".

 

 

Artık gün batmak üzere. Belli ki, Enver usta bugün bizi ağırlamak için dükkana gelmiş. 75 yıllık yaşamın ardından biraz dinlenmek istiyor. Enver usta'dan izin alarak ayrılmak istiyoruz. Gideceğimize ister, istemez üzülüyor. Bize bir nal armağan etmek istiyor. Onu ve bu günü hatırlatacağı için seve seve kabul ediyoruz. Bol kazançlı ve sağlıklı günler dileyerek, Enver ustaya veda ediyoruz.