Unutulan meslekler: Çıkrıkçı (ahşap tornacı)

Modern dünyanın karmaşası içerisinde, bazı mesleklerin "varlıklarını" bile unuttuğumuzu farkediyoruz. Onları arayıp bulmak, ustaları ile tanışmak, sohbet etmek istiyoruz. "Çıkrıkcı" sözcüğünü en son ne zaman duymuştunuz? Lütfen yanıt vermeyin; "Çok uzun süre önce" diye söze başlamanızdan endişeleniyoruz.

 

 

Yolumuz bizi "Hünerlikol" atölyesine getiriyor. Dükkanın yalnız adı bile, tüm yapılan işlemleri özetlemeye yeterli: "Hünerlikol". Bu dükkanda, motorsuz tezgahlarda, el ile çalışılıyor.

 

 

Geleceğimizi haber verdiğimiz için Nihat Cengiz usta, bizi dükkanının kapısında, güler yüzüyle karşılıyor.

 

Çıkrıkçı Nihat usta, 73 yaşında; 1940 doğumlu. Yaşını hiç göstermiyor. Çok dinç. Bizi dükkanına buyur ediyor. Biz soruyoruz; o anlatıyor: "60 seneden beri, dolu dolu bu işi yapıyorum. 51 senelik esnaf hayatım var. Sülalemde çıkrıkçı yok. Kendim, çekirdekten yetiştim. Beni çok mesleğe verdiler. Hiçbirine ısınamadım. Hepsinden kaçtım".

 

 

Nihat ustanın sohbetine doyum olmuyor: "Babam beni Kayhan çarşısında Osman Şallak ustanın yanına verdi. Şallak, "donsuz gezen" demekmiş. Ustam, soyadını sonradan "Şarlak" yaptı. Şimdi, dükkanında oğlu çalışıyor. Osman usta rahmetli. O da çıkrıkçıydı.

 

İlk okuldan çıktım. 12 yaşlarında onun yanına girdim. Osman usta, ağaç tornacısı değildi. Dokuma fabrikalarına "devere makara" yapardı. Onda ustalık yoktu. Bana bir çekiç sapı yapmayı dahi öğretmedi. Biz iki çıraktık. Bir gün bizi kovdu. Arkadaşım muzipti. Beni kızdırdı. Yerden bir takoz parçası aldım; savurdum. Cam kırıldı. O sırada Deli Ayten de oradan geçiyordu. Cam kırılınca usta bizi kovdu.

 

Ben gururlu bir insanım. O dükkana bir daha gitmedim.

 

Çancılar caddesinde tornacılar vardı. Babam oraya götürdü. Kamil ustanın yanına verdi. Bana her şeyi Kamil usta öğretti. Kamil usta, akşam olunca lamba yakmazdı. Akşam ezanı okununca paydos ederdik. Sanatı orada öğrendim.

 

Askerden gelince kendi dükkanımı açtım".

 

 

Nihat usta, yaptığı her üründen bir nümuneyi dükkanında sergiliyor. Yeniden isteyen olursa, modellerini göstermek için olduğunu söylüyor. Bursa'da başka çıkrıkçı (ahşap tornacı) olup olmadığını soruyoruz. Bu konuda çok dertli: "Bugün Bursa'da başka kişiler de var ama hepsi harcıalem. Mesleği gereği gibi yapmıyorlar. Günlük yaşıyorlar. Oysa, ekmeğimizi bu meslekten yiyoruz".

 

 

Nihat usta, hem ürünlerini teker teker gösteriyor; hem anlatmaya devam ediyor: "Her yaptığımdan bir tane nümuneyi rafa koyarım. Benim müşterilerim sabittir. Kovsam gitmezler. Diğer dükkanlardan müşteriler de gelir".

 

 

Çıkrıkçılık mesleğindeki aletleri merak ediyorz. Yanıtlıyor: "Bütün aletlerim ilkel: ağaç torna, şerit bıçkı, matkap, el aletleri, ...." El aletleri panosunun çok düzgün yerleşmiş olduğu gözümüzden kaçmıyor.

 

 

"Iskarpelelerimin çoğunu kendim yapıyorum" diyor ve onları gururla gösteriyor.

 

 

Duvarda bir kalıp görüyoruz; ne olduğunu soruyoruz. "Köşe sehpası kalıbı. Bazen isteyen oluyor. Bazı müşteriler bana projeleriyle gelir; malzemeyi de bırakır gider. Onlarda sorun yok. Bazıları yalnız ister; ellerinde çizim olmaz. Onlarda zorlanırım. Bizim iş "hata" götürmez".

 

 

Duvardaki bir apliğin ışıkları "sarı-kırmızı" yanıyor. Dikkatle baktığımızı anlıyor. "Apliğin camları kristal. Bunlardan 1000 tane kadar sattım". Bu ziyaretimizden sonra, dünyanın her yerinden yeni siparişler alabileceğini söylüyoruz. Hafifçe gülümsüyor.

 

 

Atölyede iki adet ağaç torna var. Büyük olan 47 yıllık. Küçük tornayı daha sonra almış.

 

 

Büyük parçaları kesmek için, Nihat usta, zaman zaman "şerit bıçkı"nın başına geçiyor.

 

 

Küçük olan ağaç torna 30 yıllık. Orijinal ithal. Hepsinin kullanım yeri ayrı.

 

 

Tornalar elektrik motoru ile çalışıyor ama, ağaca şekil ıskarpeleler yardımıyla el ile veriliyor.

 

 

Duvarda bir fotoğraf var: "Bu fotoğraf çekildiğinde 25 yaşındaydım. Fotoğrafın solundayım. 22 yaşında dükkan açtım. Yanımda iki çırak vardı. Biri, sonradan tornacı çıktı. Diğeri meslekten ayrıldı".

 

 

Dedesi Sadık Güleç'in fotoğrafı, gazlı lambanın yanından bizlere bakıyor. Alta ise, babasının fotoğrafı iliştirilmiş.

 

 

Atölyenin bir de asma katı var. Orada asılı olan müzik aletleri ilgimizi çekiyor: "Yaylı tambur, ut, bağlama, cura bağlama, bağlama, davul,...." Nihat usta hepsini ustalıkla çalıyormuş.

 

 

"Sazla ve sözle Türk Halk Müziği icra ederim. Dört senelik sahne hayatım var". Rica ediyoruz. Bizi kırmıyor. Eline bir saz alıyor. Saz, 50 yaşında var. Uzun saplı. 80 yaşında olan saz da var. Hepsinin tarihi değeri var.

 

Nihat usta, mızrabının konuşturunca, birden notalar, ruhumuzun derinliklerinde yankılanıyor. Ah, bu mesajı size sesli olarak aktarabilmeyi o kadar çok isterdik ki! Hem onun, hem bizim, gözlerimiz dalıp gidiyor.

 

 

"Radyo, 50 senelik. Aşağıya indirmeye kıyamıyorum. Burada da tozdan koruyabilmek için üzerini örtüyorum. Zaman, zaman, radyonun tozunu alıyorum".

 

 

Radyo çalmaya başlıyor. Çok net bir sesi var. Blaupunkt marka. Londra, Bremen, Toulouse, Monte Carlo, Belgrad, Leipzig, Paris, Vatikan, ..... ve daha birçok şehir kayıtlı.

 

 

"50'ye yakın taş plağım var. 78 devirli. Onları orijinal zarflarında saklıyorum. Gerçekten ama gerçekten, değerini bilen biri çıkarsa, vermek isterim". Taş plakları parmaklarının ucu ile, nazikçe tutuyor. Birkaçına göz atıyoruz.

 

Portesi duvarda asılı olan Atatürk, bu Türk sanatçısıyla gurur duyuyor olmalı.

 

 

Neye yarar - Tango. Müzik: Fehmi Ege. Sanatçı: Celal İnce. Erkek sesi. 78 devir. Gramofon Türk Limitet Şirketi Mamulatı.

 

 

Zeki Müren. Süper Stereo. Keman taksimi, Niçin a sevdiğim, Yadeller aldı beni, Unutmam seni, Ayağında kundura, Esmerim. Her hakkı mahfuzdur. Kopyası yasaktır. Kasede çekilemez.

 

 

Sahibin sesi. Kadın nedir (Niyazi bey). Karındaş Mahmut bey. Erkek sesi, keman, piyano.

 

Plaklar, bizi bizden alıp eskilere, hatta bilemediğimiz kadar eskilere götürüyor. Karındaş Mahmet beyi sanatını icra ederken düşlüyoruz.

 

 

Dakikalar dakikaları, sohbetler sohbetleri kovalıyor. Nihat ustanın sohbetine doyamıyoruz. Yalnız ustalık yönünü değil, sanatçı yönünü de tanımış olmaktan büyük gurur duyuyoruz.

 

Bizi kabul ettiği için çok teşekkür ediyoruz. Daha uzun yıllar sağlıklı ve huzurlu yaşamasını diliyoruz.