Ver elini Amasya - Mart 2011

Ülkemiz o kadar güzel ki!

Her yerini karış, karış gezmek, görmek istiyoruz.

Mart'ın son hafta sonunun güzel olacağı müjdesini aldık. Ne de olsa, artık, yavaş, yavaş bahar geliyor. Hava zaman, zaman kapalı olsa da, artık, güneş gülen gözlerini göstermeye başlayacak.

2008 yazında, Samsun'dan Hopa'ya kadar bütün Karadeniz sahilini gezmiş; ertesi yıl, yeniden Artvin'e kadar uzanmıştık.

Yoğun geçen bir haftadan sonra, 25 Mart cuma akşamı, İstanbul'dan yola çıkıyoruz. Bu sefer hedefimiz "Şehzadeler şehri" Amasya.

Sabahın ilk ışıkları Osmancık'ta içimizi ısıtıyor. Yolculuğumuz, Amasya'ya kadar 10 saat sürüyor.

26 Mart cuma sabahı, saatler 9'u biraz geçerken, Amasya girişinde bizi laleler karşılıyor.

Amasya, serhatlar şehri. Nüfusu 365.000. Denizden yüksekiliği 300 metre civarında. Harşena Dağı eteklerinde, Yeşilırmak vadisi üzerinde kurulu.

İnanılır gibi değil; 12 ayrı medeniyet bu bölgede yaşamış. 7 bin yılın üzerindeki tarihi geçmişi Kalkolitik çağa kadar dayanıyor. Hititler, Frigler, Kimmerler, İskitler, Persler Amasya'da iz bırakmış. Helenistik çağda, Makedonya Krallığının egemenliğine girmiş. Romalılardan sonra, Selçuklu dönemi başlıyor. Osmanlı birliğini sağlamaya çalışan Çelebi Sultan Mehmet ise, Amasya'yı kendine merkez edinmiş.

Hermes'in Amasya kentinin kurucu tanrısı olduğu kabul ediliyor. Hitit belgelerine göre, Amasya'nın bilinen ilk adının Hakmiş olduğu sanılıyor. Mitridates Krallığı dönemindeki adı "Amesseia" (Ana Tanrıça Ma'nın şehri). Roma döneminde isim fazla değişikliğe uğramamış: AMACIAC (Amasia). Danişmendliler ise, Amasiyye demiş.

Yeşilırmak kenarındaki "Yalıboyu evleri" gözümüze ilk çarpanlardan. Konutların ikinci katları dışarı taşkın. Cumbalı. İç mekanlarında genişleme amaçlanmış olmalı. Konutlar, tarihi sur duvarı üzerine yapılmış. Altlarındaki desteklere "eliböğründe" deniyor. Ne kadar yaratıcı değil mi? Yalıboyu evleri, Osmanlı evinin bütün özelliklerini bünyesinde taşıyor: ocak, şerbetlik, yüklük (gömme dolap), raf, sedir, avlu, su kuyusu gibi bölümleri var.

Biraz dolaşmaya çıkıyoruz. Şehir, Yeşilırmak'ın iki kenarına konuşlanmış. Tam nehrin kenarındaki yola "Yalıboyu" deniyor. Onun biraz üzerinde, paralel olarak giden çarşı caddesi ise, daha işlek. Biz, her ikisinin arasındaki dar sokaklara dalıyoruz.

İlk hissettiklerimiz, inanılmaz bir sakinlik ve huzur. Büyük şehirlerinin kargaşasından çok uzak. Düzenli. Günlerden cumartesi, saatler de öğlene yakın olmasına rağmen, sanki şehir daha uyanmamış. Oysa, öyle değil.

Çarşıda karşılaştığımız Amasyalılara selam veriyoruz. Onlar da başlarıyla karşılık veriyorlar. Bir ara sokakta, güneş gören kaldırıma sıralanmış insanlar gözmümüze çarpıyor. İzin alıp, görüntülüyoruz.

Yolumuzun üzerinde tarihi Bedesten var. Bedesten binası, Kara Mustafa Paşa Külliyesi dahilindeki en önemli tesislerden. Merzifon'un Osmanlı iktisadi tarihindeki önemini vurguluyor.

Merzifon bedesteni, günümüze kadar gelirken çok yıpranmış. Bir müddet Merzifon Dokumacılar Kooperatifi tarafından dokuma atölyesi olarak kullanılmış.

2006 yılında başlatılan çalışmalarla aslına uygun olarak restore edilmiş. Osmanlı bedestenleri içerisinde "orta büyüklükte". Dokuz kubbeli.

Gümüşlü Camii, Amasya'da bulunan ilk Osmanlı dönemi eseri olduğu için, ayrı bir önem taşıyor. Taceddin Mahmut Çelebi tarafından 1326 yılında yaptırılmış. Kesme kare taştan. Kare planlı. Ahşap kubbe, kiremit örtü ile kapatılmış.

Bütün gezimiz sırasında "Amasya Kalesi" bize yukarıdan bakıyor. Kale, Yeşilırmak'ın kuzeyinde bulunan Harşene Dağı'nın dik kayalıkları üzerinde. Timur'dan kaçan Osmanlı Şehzadesi I. Mehmet Çelebi, bu kaleye sığınmış. Kalenin dört kapısına, "Belkıs" , "Saray" , "Maydanos" ve "Meydan" adı verilmiş.

Kale, Pers, Roma, Pontus ve Bizans hakimiyetlerinde, defalarca saldırılarla karşı karşıya kalmış. Yüzyıllar içinde yıkılmış; tekrar, tekrar inşa edilmiş. 1075'te Türklerin Amasya'yı fethetmesiyle birlikte önemli onarım görmüş.

M.Ö. 3cü yüzyıla ait merdivenli bir yeraltı yolu var. Amasya Kalesi'nin kurulduğu kaya kütlesi, denizden 700 m, Yeşilırmak'tan ise, 300 m yükseklikte.

Kalenin güney eteğinde, Osmanlılar tarafından kullanılmış olan "Kızlar Sarayı"na ait kalıntılar var. Bugün burada hizmet veren Cafe'den, bütün Amasya'yı kuşbakışı seyrediyoruz.

Yamaçlarda, yerden 20-25 metre yükseklikte, düz bir duvar halinde, kalker kayalara oyulmuş, irili ufaklı, 23 adet kaya mezarı bulunuyor. Bunlar M.Ö. 3cü yüzyıla, Helenistik döneme ait. En büyük mağaranın yüksekliği 15 m, genişliği 8 m, derinliği 6 m. Mitridat Krallığı zamanında, krallar adına yapılmış anıt mezarlar. Yeşilırmak vadisi, "Krallar Vadisi" olarak da anılıyor.

Kralkaya Mezarları, tarihin kargaşalı dönemlerinde hapishane ve cezalandırma mekanı olarak da kullanılmış.

Yelişırmak, şehrin tam ortasından geçiyor. Amasya, 7 bin yılın üzerindeki tarihi boyunca krallık başkentliği yapmış, bilim adamları, sanatkarlar, şairler yetiştirmiş, şehzadelerin eğitim gördüğü bir belde olmuş.

Dünyanın en güzel misket elması, kirazı, şeftalisi ve bamyasının üretildiği, tarih ve doğanın birlikte olduğu, bu ilginç antik kenti, çok seviyoruz.

Kurtuluş savaşının başlangıç temelleri de Amasya'da atılmış. Mustafa Kemal Atatürk, "Cumhuriyete giden yolda hazırladığı ilk yazılı belge" olan Amasya Tamimi'ni Saraydüzü Kışlası'nında kaleme almış.

Atatürk, 19 Mayıs'ta Samsun'a adım attıktan hemen sonra, 12 Haziran 1919 tarihinde, silah arkadaşları ile birlikte Amasya'ya gelmiş. Amasyalıların desteğini almış. Amasya Tamimi'ni kaleme almış.

Kurtuluş mücadelesinin planları burada hazırlanmış. Erzurum ve Sivas kongrelerinin toplanmasına burada karar verilmiş. Amasya Tamimi 22 Haziran 1919'da yayınlanmış: "Milletin İstiklalini Yine Milletin Azim ve Kararı Kurtaracaktır".

Atatürk'ün veciz sözleri belleğimizden hiç çıkmıyor: "Söz konusu Vatan'sa, gerisi teferruattır".

Mustafa Kemal Atatürk'ün Amasya Tamimi'nin kaleme aldığı ve çalışmaları yürüttüğü Saraydüzü Kışlası komutanlık binası, 1944 yılında, toprak kayması sonucu yıkılmış; aslının aynısı Künç Köprü mevkiinde yeniden yapılmış.

Amasya Arkeoloji müzesi, mutlaka görülmesi gereken yerlerden. Kalkotik Çağ'dan itibaren Tunç Çağı, Hitit, Urartu, Frig, İskit, Pers, Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait 12 ayrı medeniyetin eserlerini bir arada görmek mümkün. Yaklaşık 24.000 civarında eser ile bölgenin en zengin müzesi.

Alt katta sikke ve arkeolojik eserler salonu var. Üst katta ise, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait eserler sergileniyor.

Müzedeki mumyalar, bahçe içinde yer alan Selçuklu Sultanı I. Mesud'a ait türbede sergileniyor. Mumyalar, 14cü yüzyılda, İlhanlı'ların Anadolu'daki hakimiyetleri döneminde nazırlık ve emirlik yapmış şahsiyetlere ve onların yakınlarına ait.

Sergilenen eserler arasında yer alan "Amasya Sancağı", görüntüsü, renkleri, zerafeti ve anlamı ile gönüllerimizde yer ediyor.

"Osmanlı Güneş Saati" de sergilenen eserler arasında. Çam kozalağına benziyor. Şekil bakımından, Osmanlı Güneş saatleri arasında tek. Üstüste üç kaide üzerine oturtulmuş. Beyaz mermerden yapılmış. Yüzey, onbir kalın şeritle bölünmüş. Şeritlerin herbirinin altına birer "palmet" işlenmiş.

Amasya'nın yöresel mutfağında yok, yok.

Çorbalardan çatal çorba, sakala çarpan, toyga çorbası, cilbir, helle çorbası, kesme ibik çorbası, yarma çorbası, .....

Etli yemeklerden bakla dolması, etli bamya, keşkek, ciğer sarması, göbek dolması, madımak, mıhlama, mumbar, işkembe, pastırmalı pancar, patlıcan pehli, pastırma pağallemesi, pirpirim, sirkeli ciğer, sulu köfte, .....

Tatlılardan, dene hasudası, kuymak, yuka tatlısı, ayva gailesi, elma tatlısı, fırın sütlaç, gelin parmağı, gömlek kadayıfı, kalbur tatlısı, höşmerim, peluza, şeker böreği, unutma beni, vişneli ekmek, zerdali gailesi, .....

Hamur işlerinden, Amasya çöreği, katmer, kabak kavuklu pilav, bişi, cırıtka, döndürme, ekmek aşı, haşhaşlı cevizli çörek, hengel, kıymasız mantı, kaypak, patlıcanlı pilav, sini su böreği, tepsi böreği, yakasal böreği, yanuç ....

Öğle yemeğimizde, toyga çorbası içiyoruz; etli bamya yiyoruz. Yeşilırmak kenarında yürüyüşe çıkıyoruz. O kadar sakin, o kadar huzurlu ki, Amasya'ya yerleşmeyi bile düşünüyoruz.

Amasya'nın gecesi bir ayrı güzel. Yeşilırmak, geceleri de "yeşil" akıyor. Bu nasıl oluyor derseniz, hemen anlatalım; Belediye, Yeşilırmak kenarındaki aydınlatmaları da yeşil lambalarla yapmış.

Yeşil renkli yakamozlar, masalsı bir dünya yaratıyor.

Burası neresi diyeceksiniz? Bir akordeon sesi duysanız, Paris'teki Seine nehrinin köprülerinden biri olduğuna yemin edebilirsiniz. Oysa, Amasya'dayız. Künç Köprü'nün gece görüntüsünü seyrediyoruz; akan suların sesleriyle, hayallere dalıp, gidiyoruz.

Ne iyi etmişiz de, Amasya'ya gelmişiz.

Amasya'ya gelip de, Borabay gölünü görmeden dönmek olmaz. Pazar sabahı, Borabay gölüne doğru yola koyuluyoruz. Borabay gölü bir doğa harikası. İl merkezine 63 km uzaklıkta. Taşova ilçesi sınırları içerisinde. Gölün denizden yüksekliği 1.050 m.

Yoda giderken, yüzlerce bahar dalı bize doğru uzanıp, selam veriyor. Önceleri, bunların elma çiçekleri olduğunu sanıyoruz. Elma ağaçlarının çiçek açması için, henüz çok erkenmiş. Gördüklerimiz, kayısı ağaçlarıymış.

O kadar güzeller ki! Dokunmaya bile kıyamıyoruz. Yalnız, görüntülüyoruz. Çiçekleri, arılarla başbaşa bırakıyoruz.

Borabay gölü, bir krater gölü. Aslında, küçük bir akarsuyun, etraftan gelen yıkıntılarla tıkanması sonucu oluşmuş. Doğal bir set gölü. Doğa yürüyüşü, piknik ve kamp için son derece uygun bir yer. Yeni yükselen güneş, ağaçların gölgesini suya doğru yansıtıyor. Ağaçların boyları, daha bir uzun. İşte o an, Borabay gölüne, neden "aynalı göl" denildiğini de anlıyoruz.

Gölün genişliği 80, derinliği 25 metre. Doğa harikası gölün rengi "zümrüt yeşili". Yaklaşık 1.600 metre olan yürüyüş parkurunda, cıvıldayan kuşları rahatsız etmemek için, sessiz adımlarla yürüyoruz. Ciğerlerimize mis gibi bir orman havası doluyor. Rüya görmediğimize emin olabilmek için, yerden bir kozalağı, "kanıt" olarak yanımıza alıyoruz.

Yöre halkından, Borabay adının kökeniyle ilgili ilginç bir öykü de dinliyoruz: "Fırtına göçerleri". Yüzyıllar önce, yörede yaşayan göçebe ailelerin hayvanları, fırtınalı bir günde, ürkerek kaçmışlar. Ertesi gün, sürüyü aramaya çıkan göçerler, hayvanlarını, rüzgara karşı korunaklı olan derin bir vadide otlarken bulmuşlar. Bugünkü belde yerleşiminin bulunduğu bu alanı pek beğenmişler. Yerleşmişler. "Fırtına göçerleri" anlamına gelen Borabay ismi, o günlerden, günümüze ulaşmış.

Vakit, neredeyse akşama yaklaşıyor. Hiç buralardan ayrılmak istemiyoruz ama, daha İstanbul'a dönebilmek için 10 saatlik yolumuz olduğunu düşünüyoruz.

Amasya'yı çok sevdik. Hazeranlar Konağı'nı, Şehzadeler Müzesini, Ferhat su kanalını, onlarca camiiyi, Haliliye Medresesini, Sultan IIci Bayezid Külliyesini, Halifet Gazi Kümbetini, Torumtay Türbesini, Ezine Hanı ve Taşhanı, Eski Hamamı,.... gelecek gezimize bırakıyoruz. Amasya'ya, ilk fırsatta, yeniden gelmeyi planlıyoruz.

Ülkemiz o kadar güzel ki!

Ben Amasyalıyım; ben Orduluyum; ben Sinopluyum; ben Ankaralıyım; ben Muğlalıyım; ben Antalyalıyım; ...

Ben Türkiyeliyim!