Okuldaki günlerimiz

"Anılara yolculuk" gezimize Taksim'de başlamış, vitrinlere bakarak İstiklal caddesinde ilerlemiş, balık pasajının önünden imrenerek geçmiş, Galatasaray Lisesi'nin mermer sütunlu, demir kapısına kadar gelmiştik. Şimdi, içeriye girmek ister misiniz ? Gene, önceki seferlerde olduğu gibi, bir zaman tünelinden geçeceğiz; 1900'lu yıllara kadar geçmişe gideceğiz.

Hazırsanız, biz de (ben ve özgün fotoğraflar da) hazırız, birlikte yolculuğumuza başlayalım ..

1920 baskısı, Grammaire kitapları

Grammaire! Hangi sınıfta olursak olalım, ister cours prepatoire'da, ister cours élémentaire'de, ister yetiştiricide, ister lisede, hatta 13ncü sınıfta bile, hep, elimizin altında olmuş olan, olmaya devam eden bir kitap. Belki çok ince, belki çok az sayfalı ama, her virgülü, her harfi önemli. Gece gözümüzü kapamaya görelim, plus que parfait'ler, concordance de temps'lar, verbe irrégulier'ler, subjonctif ler, liaison'lar, singulier-pluriel'ler, proverble'ler, ..... gözlerimizin önünde uçuşur. Derler ki, Galatasaraylı rüya görmez, göremez; ya uyur kalır, ya da, uykusu kaçmışsa, Grammaire sayfalarında dolaşır !

 

L'année enfantine, Lecture courante, Leçons de Choses, 1900

Grammaire kitaplarına eşlik eden, neredeyse, onun ayrılmaz bir parçası olan kitaplar da vardı: Lecture Courante kitapları. Onları okuyacak, grammaire kitaplarında gördüğümüz kuralların uygulamalarını izleyecek, incelikleri kavrayacak, aklımızda kalması için, bazı bölümlerin altını çizecek, büyüyüp, adam olacaktık.

La lecture au cours moyen, 1920

İster, "L'année enfantine" olsun, ister "cours moyen" olsun, lecture kitapları, hiç elimizden düşmezdi. Bazen evde yüksek sesle okuduğumuz da olurdu. O zamanlar, televizyon günlük yaşantımızda yoktu. Bu kitaplardaki gravure'ler, dessin'ler, image'lar bizi alıp uzak diyarlara götürürdü. Resimlerdeki çocuklarla arkadaş olurduk. Onlarla birlikte oynardık. Onlarla birlikte pazara çıkar, tarlalarda koştururduk.

Extraits des oeuvres diverses, 1899

 Biraz daha üst sınıflara çıkınca, çantalarımız, sıralarımız yeni kitaplarla tanıştı. Artık, ünlü yazarların eserlerinden seçilmiş parçalar okuyorduk. Extraits des Oeuvres Diverses kitapları, Larousse kadar, günlük yaşantımızın bir parçası olmuştu.

Oeuvres Choisies, Bossuet

Oeuvres Choisies kitapları sayesinde Pascal ile, Victor Hugo ile, Molière ile, Montesquieu ile, Voltaire ile, Jean Jacques Rousseau ile, Alexandre Dumas ile, Montaigne ile tanıştık. Belki bu kitaplardaki yazılar biraz ağırdı ama başta felsefe öğretmenimiz Pierre Dubois olmak üzere, çok değerli öğretmenlerimiz, bize, bu parçaları sevdirdi, ayrıntılardaki incelikleri gösterdi. Artık hepimiz birer filozof, sosyolog, psikolog, özetle, des élèves littéraires olmuştuk.

Le livre qui parle, Le conte de Cendrillon, 33 tours, Made in Holland

 Aile büyüklerimiz (hepsini saygıyla anıyoruz) fransızcamızı ilerletebilmemiz için, zaman, zaman bizlere "Konuşan kitaplar" da alırdı. Bunun için evimizde, mutlaka gramofon ya da pikap olması gerekiyordu. Pikapların elmas ucunu zaman, zaman, yedekleriyle değiştirmek gerekirdi. 33 devirli plaklar, bize müzikli bir masal anlatırdı. Böylece, yalnız kitaplarda gördüğümüz, liaisonların, vurguların nasıl yapılacağını öğrenmiş olurduk. Her şey, bizi hayata hazırlamak içindi.

Bütün Dünya Yıllığı, 1952, 400 Hikaye, 4 Kitap hulasası, Nebioğlu

Bu arada, hiçbir zaman, kendi kültürümüzden kopmadık. Fransızca'yı, bir Türk okulunda, Türk tedrisatıyla okuyorduk. Bütün Dünya yıllıkları, Dede Korkut Masalları, Reşat Nuri Güntekin'in Çalı kuşu romanı, Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın Gulyabani romanı gibi kitaplar, Ömer Seyfettin'in Pembe İncili Kaftan, Topuz, Diyet, Perili Köşk, Kaşağı gibi öyküleri, hiç elimizden düşmezdi. Edebiyat dünyamızın duayenleri canlı olarak karşımızdaydı, bizlerleydi. Biz, Zeki Ömer Defne'nin şiirleriyle büyüdük.

Kurutma kağıdı, Sodofan iIaç reklamlı, Mustafa Nevzat Pısak Laboratuarı

Kurutma kağıdı takılan mürekkep alıcı araç

Bazen Morceaux Choisies'lerden kısa pasajları, bazen de Tevfik Fikret'in şiirlerini, defterlerimize yazardık. Hepimizin dolmakalemi vardı. Mutlaka sıralarımızda bir koyu lacivert, bir de kırmızı mürekkep şişesi bulunurdu. Çoğu zaman Parker marka olurlardı. Zaman, zaman, dolmakalemlerimizi doldurmak zorundaydık. Beyaz deftere dolmakalemle bir yazı yazılınca, hemen kurumazdı. Sayfayı çevirmek için beklememiz gerekirdi. Bu işi kolaylaştıran kurutma kağıtları (papier buvard'lar) bize yardımcı olurdu. Kurutma kağıtlarını, pratik olarak kullanabilmek için, birer de aracımız bulunurdu. Özel bir ismi var mıydı, hatırlamıyorum. Kurutma kağıdını, bu araca yerleştirir, defter sayfasının üzerinde, kaydırmamaya özen göstererek, ileri geri bastırırdık. Dikkatsizlik yapıp kaydırırsak, yazı, sayfaya bulaşırdı.

Babam, bana bir de correcteur almıştı. Correcteur ile, yanlış yazdığım dolmakalem yazılarını silebilirdim. Bunun için, kimyager gibi çalışmam gerekiyordu. Correcteur (düzeltici), yaklaşık 5 cm yüksekliğindeki yuvarlak bir kutunun içinde duran iki şişeden oluşuyordu. Birlikte, yuvarlak kutunun içine sığabilmeleri için, şişelerin bir tarafı yuvarlak, diğer tarafları (dairenin çapına denk gelen yerleri) düz olurdu. Böylece, sırt sırta yapışarak, bir silindir oluşturur, aynı kutunun içine girerlerdi. Şişelerin kapaklarını açınca, kapağa yapışık olarak, içlerinden birer minik cam spatula çıkardı. Önce, 1 numaralı şişedeki ilaçtan, spatulayla bir damla alır, silmek istediğiniz yazının üzerine sürer, sonra, diğer şişedeki minik spatulayla, ikinci şişedeki ilacı alır, aynı yere sürerdiniz. Biraz da, kuruması için, yavaşça üflerdiniz. Böylece, yazı kaybolurdu .Şimdiki bilgisayarlarda olduğu gibi "delete" tuşu yoktu. Bilgisayarla yazı yazma yöntemini 1990'lü yıllarda ilk gördüğümde, bana sihirbazlık gibi gelmişti.

Ahşap (tahta) gönye

Naylon, plastik, polyester gibi malzemeler henüz yaşantımıza girmemişti. Bütün kırtasiye araçlarımız ahşaptandı (tahtadandı). 30 cm'lik cetvelimiz, 16 cm'lik gönyemiz, çift katlı, kayar kapaklı kalem kutumuz, kurşun kalemlerimiz hep tahtadandı. Tahta cetvel, aşınabilir, çizgimizin düzgünlüğünü bozabilirdi. Onun için, 30 cm'lik cetvellerimizin kenarına, ince şerit halinde metal yerleştirilmiş olurdu. O metali, oraya nasıl yerleştirdiklerini hep merak ederdik. Cetvelimiz, çok eskiyince, o metal şerit de yuvasından çıkardı. Bu metal şeridin bir başka görevi daha vardı. Dolmakalem ile çizgi çizdiğimiz zaman, tahta cetvelin kenarının kirlenmemesini de sağlardı. Sağlar mıydı ? Bilemiyorum. Benim cetvellerimin kenarları, hep mürekkep lekesi içinde olurdu.

Kabaralı ayakkabı

Can Kıraç ağabeyimiz, geçenlerde bizimle paylaştığı bir anısında "kabaralı ayakkabı"lardan söz etmişti. Gençlerin anlayıp anlamadıklarını merak ettim. Gençler, anlamış mıydı acaba ? Sorum biraz anlamsız oldu, çünkü hepimiz genciz ! Kabara, tabanın aşınmaması, böylece iskarpin'in daha uzun süreli kullanılabilmesi için altına çakılan demir aksamdı (çok özür dileyerek, at nalındaki uygulamayı düşünebileceğinizi belirteyim). Benim ayakkabılarımda, hiçbir zaman, yukarıdaki fotoğrafta görüldüğü kadar, tam taban demir kullanılmadı. Ama,.... işin aması var, bana yeni bir ayakkabı alındığı zaman, daha ayağıma hiç giymeden, rahmetli babam, onu hemen bir tamirciye götürür, burnuna ve topuklarına, küçük yarım ay şeklinde bir metal parça (ökçe mi denirdi ?) çaktırırdı. Bu işlemden hiç mi hiç hoşlanmazdım ama itiraz da edemezdim. Kitabımızda itiraz yoktu. Ayakkabı hem ağırlaşır, hem de okulumuzun taş koridorlarında dolaşırken, garip sesler çıkarırdı. Bir de, mermer merdivenlerde kayardı. Her yerde lastik ayakkabı giyen günümüz gençlerinin ne kadar şanslı olduğunu düşünüyorum.

Büyüklerimizin çalışma masası

Büyüklerimizin, çalışma masaları, nerede ise, birer sanat eseriydi. Böylesine bir masada çalışmak herhalde, insana çok keyif verirdi. Masanın dekorunu, yerdeki hasır kağıt sepeti (çöp sepeti demiyorum) üzerindeki daktilo, mürekkep hokkası, gerektiği (!) zaman iletişim kurmak için kullanılan, normalde pek çalmayan siyah bir telefon, masa ölçüsüne göre seçilmiş yerdeki bir halı tamamlardı. Genellikle evlerimizde kalorifer yoktu. Eğer, çalışma odası biraz büyükse, odanın bir kenarında çini soba yanardı. Çini sobanın cidarları (kenar duvarları) kalın olduğu için, içindeki odun ya da kök kömürü azalsa bile, kalorifer düzeninde, sıcaklık yaymaya devam ederdi.

1947-1948 ders yılı programı, Talebe Kooperatifi

Ders programlarımızı ezbere bilirdik. İsteyenler, programı Talebe Kooperatifi'nden de satın alabilirdi. Bu kartonu açtığınız zaman içinde program bulunurdu. Çarşamba ve cumartesi günleri, okul yarım gündü. 4'er ders yapılırdı. Matematik gibi önemli derslerin pazartesi sabahına konmasından hiç hoşlanmazdım. Öğretmenlerimiz, hafta sonunda, ders çalıştığımızı düşünüp, imtahanları (sınavları), pazartesi sabahı yaparlardı. Oysa, hafta sonları, bizim dinlenme ve eğlenme günümüzdü. Öğretmenlerin bu düşüncesini hiç hoş karşılamazdım. Pazar akşamları hava kararmaya başladıktan sonra, bizleri "pazartesi sendromu" kaplamaya başlardı.

Yavrukurt nota defteri

 İlk okulda bir çoğumuz Yavrukurt olmuştuk (Hepimiz olmuş muyduk ?). Kepimiz, fularımız, üniformamız, kısa pantolonlarımız vardı. Kangal sucuk benzeri sarılmış ipi, kemerimizin yanına asardık. Onsuz asla olmazdı. İki parmağı bitiştirerek yapılan bir selamımız bile vardı. Ortaköy'de, ikinci kattaki müzik salonunda, bir de yabancı (İtalyanca mıydı, Hintçe miydi ?) şarkı öğrenmiştik. Sözlerinin ne anlama geldiğini bilmiyorduk, olsun, melodisi pek ritmikti. Baş tarafını hatırlamıyorum ama, bitişi " Alafin giri zahhariiiiii, alafin giri zahhariiiiii, nato-ma'ma, mario-ma'ma, si, si, siiiiii" gibi bir şeydi (doğrusunu hatırlayan, bir adım öne çıkar mı lütfen). Enver hocamızın komutlarıyla, hep bir ağızdan, boynumuzdaki damarlarımızı şişirerek söylerdik. Yavrukurt olduğum için pek gururluydum. Ben bir küçük askerdim. İleride büyüyüp, izci olacaktım. Oymağa katılacak, törenlere çıkacak, Anıtkabir'e gidecek, Atatürk'ü ziyaret edecektim !

İzciler törende

O zaman oymak başı Altan Varol ağabeydi. Bir de Erhan Balmumcu'yu (sonradan soyadını Güriş olarak değiştirdi) hatırlıyorum. Asker gibi disiplinlilerdi. İzcilik meşakkatliydi (zordu), komando eğitimini andırırdı. Buna karşın, 19 Mayıs'ta, Dolmabahçe'deki törenlerde, göğüsleri dimdik yürürlerdi. Hepimiz çılgınca alkışlardık. Saygınlıkları çok yüksekti. Biz de, ileride onlar gibi olmak isterdik.

İzciler grup halinde

İzciler, çok seyahat ederdi. Diğer okulların izcileri ile buluşur, ya da kendi başlarına her yeri gezerlerdi. Kamp yaparlardı. Yavrukurt olduğumu hatırlıyorum ama, galiba ben hiç izci olmadım. Nedenini bilemiyorum. Oysa, izcilik, yukarı okulda (Beyoğlu'nda) da vardı.

Galatasaray Lisesi 1926-1927 Okul hatırası, fotoğrafın ön ve arka yüzü

Sizlere bir sorum olacak. Bizi aydınlatır mısınız lütfen? 1925-26 yılı okul hatırası yazan yukarıdaki fotoğrafın ön yüzünde, kız öğrenciler görülüyor. Fotoğrafın arkasında "Galatasaray Lisesi" yazıyor olmasaydı, burası bizim okulumuz değil diyecektim. Ama, yazıyor. Bu nedenle, bu fotoğrafta bir uyumsuzluk hissediyorum. Bir de, hafızamda şöyle bir anım var; rahmetli annem anlatırdı. Annem, Kandilli Kız Lisesi öğrencisiymiş. Savaş yıllarında, bir süre, geçici olarak, Ortaköy'deki Galatasaray Lisesi binasına taşınmışlar (herhalde kendi binaları zarar görmüştü). Bu nedenle, anılarını anlatırken, "Ben de senin okulunda okudum" derdi. Bu fotoğrafa, çok dikkatli baktım. Annemi görebilmeyi umdum. Göremedim ya da çıkartamadım. Buna karşın, en sağdaki kızın kazağında bir arma var. Galatasaray arması olabilir mi ? Bu fotoğrafı nasıl yorumlamalıyız?

Cumhuriyetten önceki günlerde, derslerden bir görüntü

1933 yılında, Galatasaray Liselilerden bir görüntü

Yukarıdaki fotoğraflar, ayrı yıllarda çekilmiş: 1926'da, 1933'de ve 1965'te. Kıyafetler (giysiler) ayrı ama, öğrencilerin zihniyeti (düşünceleri, davranışları) hep aynı. Müthiş bir birlik, beraberlik, eğlenerek öğrenme, öğretmenlerle kaynaşma, neşe ve ciddiyet yanyana.

1965-66 yıllarında, Mr Butery'li derslerden bir görüntü, 98nci dönem (Bendeniz, fotoğrafın solunda, beyaz gömlekliyim, sıranın üzerine basmamışımdır, mutlaka size öyle geliyordur).

Yerli malı haftası kutlamaları

Özellikle ilk okul yıllarında "Yerli Malı Haftası" kutlardık. Yerli malı, yurdun malıydı. Atatürk, 1923 yılında, İzmir'de, İktisat Kongresini toplamıştı. İsmet İnönü de, 12 Aralık 1929'da, Büyük Millet Meclisinde bir konuşma yapmıştı. Yerli malı kullanmamızı, tutumlu olmamızı istemişti. O zamanlar, milliyetçi bir politika izlenirdi. 12 Aralık tarihini de kapsayan hafta, Yerli Malı Haftası olarak kutlanırdı. Ortaköy'deki binanın en alt katında, yemekhanelerden sonraki arka bölümde, sergi yapılırdı.Yerli mallar sergilenirdi. Bizim ilgimizi daha çok çocuk kitapları çekerdi. Elma gibi yiyecekleri de hatırlıyorum. Günümüzde bu hafta hala kutlanıyor mu bilmiyorum ama, günlük hayatta artık, "yerli malı, yurdun malı" demeyi çoktan unuttuk...