Gençliğimizdeki filmler

Bir önceki yolculuğumuzda, gençliğimizdeki yerli müzikleri incelemiş, kulaklarımızda kalan ezgileri yeniden dinlemiştik.

Bugün çok büyük boyutlu bir konuya el atacağız. Gençliğimizdeki film tutkusunu dile getireceğiz.

Biz sinema tutkunuyduk !

Şarkı sözlerinde olduğu gibi, gençliğimizde, orta okul yıllarında, bir çoğumuzun "Sinema defteri" vardı. Oraya filmlerle ilgili fotoğraflar, sevdiğimiz, aşık olduğumuz aktrislerin, kendimizi yerine koyduğumuz artistlerin resimlerini yapıştırır, seyrettiğimiz filmlere kendimizce "yıldızlar" verirdik. Hatırlıyor musunuz ? O defterleriniz hala duruyor mu ?

Şimdi, hep birlikte, yeniden sinemaya gideceğiz. Karanlık salonlara ya da beyaz perdeye döneceğiz. Yabancı filmleri izleyeceğiz. Yerli filmleri anacağız. Konumuz o kadar büyük ki ! Bu kadar geniş bir konuyu, bu kadar kısıtlı bir yere, bakalım, nasıl sığdıracağız ? Zaten bizim, antoloji yapmak gibi bir hedefimiz yok. Sadece, gençliğimize dönelim, o günleri yaşayalım istiyoruz. Ne dersiniz ? Yeniden gençliğimizdeki sinemalara gidelim mi ?

Beyoğlu sinemalarına giden yol, Galatasaray'dan başlardı

Orta okul ve lise yıllarımızda, sinema bizim en önemli eğlencemizdi. O günlerde televizyonun esiri olmadığımız için, bizim dünyamız, sinemalardı. Beyoğlu sinemalarının çoğu, lisemiz ile Taksim arasına sıralanmışlardı. İstanbul'da sinema deyince Beyoğlu, Beyoğlu deyince de akla ilk İstiklal caddesi gelirdi. Beyoğlu'nda sinemaya gitmek ayrıcalıktı. Çarşamba ve cumartesi günleri, öğleden sonra seanslarını kaçırmazdık. Pazar günleri ise, herkes kendi semtindeki, sinemalara giderdi. Yeni başlayacak (vizyona girecek) birçok filme bir hafta öncesinden bilet alınırdı. Şimdi olduğu gibi, internet ortamı olmadığından, bilet almak için sinemaya kadar gitmek gerekirdi. Sinemaların, bilet gişelerinin etrafında ise, mutlaka karaborsacılar bulunurdu. Karaborsacılar, biletleri daha önceden almış olurlar, sizin gitmek istediğiniz seansta yer yoksa, bilet fiyatına biraz komisyon ekleyerek, size satarlardı. Karaborsacıları hatırlıyor musunuz ?

Emek Sineması girişi

Emek Sineması- fuaye

Galatasaray'dan başlayarak Taksim'e doğru yürürken, ilk önce Atlas sinemasıyla karşılaşırdınız. Biraz daha ilerleyip, sağa sokağın içine dönerek Yeni Melek sinemasına giderdiniz. Cadde üzerinde, Rüya sineması sizi çağırırdı. Caddenin solundaki sokağa girince, Emek (eski adi Melek, bina Emekli Sandığına ait olduğu için, sonradan adı Emek olarak değiştirilmiş) ve Yeni Ar sinemaları (şimdiki adı Sinepop) bulunurdu. Ar sinemasının hemen yanındaki Bab Kafeterya'ya da uğramadan geçemezdiniz. Bab Kafeterya'da, bozuk para ile çalışan, 45'lik plak çalan, müzik kutusu bulunurdu. Bab Kafetraya'da önce tepsinizi alır, beğendiğiniz yemekleri seçer, kasada parasını öder, koltuklu masalara otururdunuz. Bir seferinde Altan Erbulak'la birlikte oturmuştum. Hemen yanımdaki beyaz kutulu sigara paketinin üzerine imza atmasını rica etmiştim. Şimdi, kimbilir nerededir o sigara paketi ! Taksim' e doğru devam ederseniz, Saray ve Lüks sinemalarını görürdünüz. Fransız Konsolosluğuna gelmeden Lale sinemasını, karşısında, o zamanın en genç sinemaları olan Fitaş ve Dünya sinemalarını bulurdunuz. Taksim'e çıkmadan, Sıraselviler caddesinin hemen başında da Venüs (eski Taksim) sineması bulunurdu. Saray, Emek sinemaları başta olmak üzere, sinemalarda konserler de verilirdi. MFÖ'yü, ilk Fitaş sinemasında izlemiştim (büyük salon Fitaş mıydı, Dünya mıydı ?). O dünyalar güzeli Elhamra sinemasını da anımsayalım. Elhamra'nın lüks locaları ve koltukları vardı. Kültür merkezi ve tiyatro olarak da hizmet veriyordu.

Sinema salonlarının bir ritüeli vardı. Önce, pirinç çerçeveli camekan arkasındaki yaşlı bayandan biletinizi alırdınız. O satıcılar, neredeyse, yıllar yılı hiç değişmezlerdi. Sinema ile bütünleşmişlerdi. Sonra, kapı girişinde kontrol olur, biletinizi kestirip fuayeye girerdiniz. Fuaye, sinema salonu kadar önemliydi. Son dakika gelmediyseniz, fuayede biraz zaman geçirmek adettendi. Duvardaki büyük boy afişlere bakardınız. Arkadaşlarınızla biraz sohbet ederdiniz. Fuayede, hiç yüksek sesle konuşulmazdı. Bağırılıp, çağırılmazdı. Orada, ağır bir hava vardı. Bir köşede duran büfeden gazoz ya da "Sinalco-cola", "Grappe-fruits" gibi, zamanın modası olan sodalı içeceklerden alırdınız. Eğer yanınızda kız arkadaşınız varsa, fuayede bir sigara yakardınız. Derken "Gong" çalardı. Emek sinemasının, altın sarısı perdesi, alttan başlayarak, büzüle büzüle yukarıya doğru kalkardı. Bu arada, salonun lambaları söner, projektörler, perdeyi aydınlatırdı. Görsel bir şölendi. West Side Story filmini, Emek Sinemasında seyretmiştim. Gençlerin tel örgüye çıkma sahnesinde, salonun her tarafından, şıkır, şıkır metale tırmanma sesleri gelmişti. Bazı önemli filmleri kaç defa seyrettiğini arkadaşlarınıza sorardınız.

Atlas Sineması bileti, 1968

Sinema, büyük bir endüstriydi. Kapıda bilet kontrolcuları, salonda yer göstericileri, antrakta (arada) dondurma benzeri Kasato ya da Frigo, içecek olarak Fertek gazozu satıcıları, yukarıdaki küçük odada makinistleri, karaborsacıları, hatta arada bir gördüğümüz patronlarıyla, başlı başına bir sektördü. Antrakta, satıcılar, tek kollarıyla tuttukları tahta bir tepsiye alttan, bozuk para ile vurur "Frigo-buz, frigo-buz" diye seslenirlerdi.

Bilet ile birlikte size bir de yer kuponu verilirdi. Yer kuponları, bilet satıcısının yanında durur, oradan yırtarak, bilete eklerlerdi. Önden ya da en arkadan yer istediğinizi önceden söylemeliydiniz. Çok geç kalmışsanız, salon da doluya yakınsa, birlikte gelen arkadaşlar, ayrı ayrı yerlere oturmak zorunda kalırlardı. O günlerin, sinema deyimlerini bugün bile günlük hayatımızda kullanıyoruz. "Balkondan bakanlar" Yeni Melek gibi sinemaların en üst balkonuna oturup, sesleri hiç çıkmayanlardı. "Parterdekiler" sinemanın zemin katındaki salonunda oturanlardı.

Film makinası

Eğer üst balkonda, en arka sıralarda oturuyorsanız, film makinasının çalışma sesini hafiften duyabilirdiniz. Arkanızdaki duvarda bulunan, küçük bir pencereden çıkan ışık huzmesi, uzakta, bütün perdeye yayılırdı. Siz, yanlışlıkla, o pencerenin önünden geçecek olursanız, perdede sizin gölgeniz oynardı. Filmin heyecanına kapıldıktan sonra, artık o sesi duymazdınız. Siz de filmin içine giriverirdiniz.

35mm film

Sinemalarda oynayan 35 mm'lik film şeridinin kısa bir bölümüne baktığınızda, sanki karelerdeki bütün resimler aynı olurdu. Ama, onu bir elinizle göz hizanıza tutup, öbür elinizle hızla yukarıya çektiğinizde, görüntü hareketlenirdi.

Lise sonlara doğru, lisemizin konferans salonunda, bir şiir günü düzenlemiştik. Rahmetli Işık Bozkurt ve sevgili Mehmet Karafakıoğlu ile birlikte yeni şiir akımını sunacaktık. Bu söyleşiye, görsel bir katkı olabilmesi için, Sirkeci'deki birçok sinemanın makinistini ziyaret ettim. Onlardan, kullanmayıp, kenara attıkları bölümleri rica ettim. Elimde bir tomar film şeridi olmuştu. Uğraştım, didindim, onları asetonla birbirine yapıştırdım. Yapıştırdığım bölümlerin, birbirleriyle hiç ilgisi yoktu. Tevfik Fikret salonundaki söyleşi gününde, karartılmış salonda biz "yeni akım"dan şiirler okurken, perdede de, benim hazırladığım film gösterilmeye başladı. Yeni şiir akımındaki şiirleri anlaması zaten zordu; perdedeki görüntü de bir dereden, bir tepeden olunca, görüntü ve şiir, birbirlerini pek bütünledi. İzleyiciler ne yaptı, onu ise hiç bilmiyorum.

Makinist

Makinistler, filmi başlattıktan sonra, ilk bobin bitinceye kadar, daha başka deyimle antrakt (ara) oluncaya kadar, rahatlardı, keyiflerine bakarlardı. Bu arada, film kopabilir, netliği bozulabilir ya da sesi kısılabilirdi. Salondaki herkes, hep bir ağızdan "Makiniiiiiiiiist, ses" diye bağırırdı. Yetmezdi, ıslık çalardık. Neden sonra, makinist uyanır, arızayı giderirdi. Ama, bu arada, esas oğlan kızı öpmüş müydü, katil pencereden atlamış mıydı, Bengal kaplanı Mihrace'yi yemiş miydi, onu kaçırırdık.

 

Alkazar sinemasının girişi

Tavan süslemeleri

Eski sinema salonlarının her biri, neredeyse, birer sanat eseriydi. Atlas sineması, saray gibiydi. Alkatraz sinemasının (önceleri ismi Elektra'ydı) girişinde, heykeller, oymalar sizi karşılardı. En eski yapılardan biriydi. Emek sinemasının perdeleri, insanı büyülerdi. Daha niceleri ..... hepsi, sinemayı bir sanat ve hayal dünyasına dönüştürürdü.
 

İnci Pastanesi profiterolü

Beyoğlu'nda sinemaya gitmek ana amacımız olmasına rağmen, bu konunun bir dizi tamamlayıcısı vardı.

Henüz öğle yemeği yememişseniz (ki genellikle öyle olurdu), ya Levent büfe'ye gidip, acı hardallı sosisli bir sandviç yiyecektiniz, ya amerikan salatası eşliğinde kadın budu köfteli bir sandviç alacaktınız, ya da paranız varsa (o, hiç olmazdı) Hacı Salih gibi biraz daha nezih lokantalara gidecektiniz. Sinema çıkışına kadar bekleyemeyecekseniz, hemen yemek sonrasında İnci Pastahanesi'ne uğrayıp, profiterol kaşıklayacaktınız. İstiklal caddesinde bazen, çift kapaklı, beyaz tahta kutuları kollarına takarak dolaşan lahmancunculara da rastlardınız. Saray Muhallebicisi'ne gitmek de Beyoğlu'nun gelenekleri arasındaydı. İki katlı salonu vardı. Keşkül, tavuk göğsü, muhallebi derken iyice doyardınız.

Daha, sinema saatine vakit varsa (bu saat hiç değişmezdi, 14.15 ya da 14.30 seansına giderdik), "Topal Saim" ya da "Tivoli" salonlarında, biraz langırt ya da tilt oynayabilirdiniz. Rahmetli Bülent Duran arkadaşım tilt makinalarına sarı 25 kuruşluk yetiştiremezdi (Rahmet içinde yatsın). Yeni Melek sokağında Pasifik Büfe vardı. Atlantik Büfe de uğrak yerlerimizden biriydi. Atlantik Büfe'de, sosisi tabakta yerdiniz. Yanında, patates tava ya da pilav olurdu.

Biraz daha delikanlıysanız, Çiçek Pasajı'nda Arjantin bira içerdiniz (çekerdiniz). Haftalık kırtasiye ihtiyacınızı, bu arada halletmeliydiniz. Sonra, sinema saati gelirdi.

Saat 16.30 gibi çıkışta ise, hepimizin üzerine tatlı bir hüzün çökerdi. Gün bitmiş, okula geri dönme saati gelmiş olurdu. Ağır, ağır yola koyulurdunuz. Hala yiyecek yeriniz varsa, bir büfede ambalajsız olarak satılan, meşhur, Beyoğlu çukulatalarından bir baton alırdınız. Suarelere pek gidemezdik. Hafta içinde olanak bulamazdık. Hafta sonlarında ise, çalışacak derslerimiz olurdu.

John Wayne

Canım bir türlü bu fotoğrafı küçültmek istemedi. Madem sinemadan konuşuyoruz, o havayı sizlere yeniden yaratmam lazımdı. Dev ekran değilse bile, büyük boyutlu bir fotoğraf, sizi o eski günlere götürebilirdi. İşte John Wayne, bütün haşmetiyle atının üzerinde. Ne günlerdi onlar ! Biz de seyrettiğimiz kovboylarla birlikte dört nala, Arizona çöllerini dolaşır, kızıl derililerle savaşırdık.

İnsanlar yaşadıkça

Başlangıçta, filmler siyah-beyaz olurdu. Başka türlüsünü bilmediğimiz için, bunu hiç yadırgamazdık. Daha, sonra, renkli filmler çıktı. Çıktı dediğime bakmayın, birden bire değil, yavaş yavaş çıktılar. Ne mi demek istiyorum ? "Kısmen renkli" filmleri hatırlıyor musunuz ? Zeki Müren de filmlerini kısmen renkli çekmeye başlamıştı. Film siyah beyaz başlar, şarkı bölümlerine geldiği zaman, birdenbire renklenirdi. O bölümleri, seyrederken, nefesimizi tutardık.

İsterseniz, şimdi, Eski Sinemalar isimli güzel şiire bir daha kulak verelim. Bakın, Attila ilhan bize nasıl sesleniyor ?

Eski sinemalar

Karanlığa dağılan o çocuk ben miyim

Beni mi kovalıyor tabancalı adamlar

Issız sarayların güngörmez prensiyim

Yalnızlığımı belki de aşk tamamlar

Bilmek zor hangi filmin neresindeyim

Ne yapsam içimde o eski sinemalar

Galiba tahtabacak korsan gemisindeyim

Prensesler cariyem akdeniz bana dar

Günlerdir Teksas`ta eşkiya izindeyim

Hızlı tabanca çeken üstüme kim var

Tarzan zor durumda yetişmeliyim

Ne yapsam içimde o eski sinemalar

Kanlı bir sarışınla Şanghay trenindeyim

Takma kirpiklerinde hülyalı dumanlar

Yabancılar lejyonu`nda fransız teğmeniyim

Belki harp divanından idamım çıkar

Bitmiyor nedense başlayan hiçbir film

Ne yapsam içimde o eski sinemalar

Attila İlhan

Robert Taylor 1938

Quo vadis?

Robert Taylor, müthiş bir adamdı. Hepimiz onu tanırdık. Quo Vadis filmi, belki de bizi latince ile tanıştıran ilk olaydı. Başlangıçta "Quo Vadis"in ne olduğunu anlayamamıştık. Sonraları, tam tercümesinin "Nereye gidiyoruz ?" , yorumunun ise "Bu işin sonu ne olacak ?" demek olduğunu öğrendik. Quo Vadis filmini, Çemberlitaş sinemasında seyrettiğimi çok iyi hatırlıyorum. Roma'nın alevler içinde yandığı sahne bizi çok etkilemişti. Nasıl etkilemesin, film, alır bizi içine çekerdi. O anı, o olayları yaşardık.

Rüzgar gibi geçti

Rüzgar Gibi Geçti, dillerden düşmeyen, dünyayı saran bir filmdi. Biraz uzundu ama, savaş, aşk, nefret, kin, düşmanlık, duygu ....her şey vardı. Bu filmden de aklımda kalan, gerçekten yukarıdaki afişteki fondu. Uzakta, şehir alev alev yanıyor, biz uzaklardaki bu şehri görmüyor ama göğün kızıllığı karşısında derin derin iç çekiyorduk. Müthiş bir sahneydi.

Doktor Jivago

Doktor Jivago ! Kimbilir kaç defa seyrettim ? İlk defa 1984 yılında Paris'te staj yaptığım sırada seyrettim. O zaman, filmler, günü gününe Türkiye'ye gelmezdi. Bazen 6 ay, çoğu zaman 1 yıl sonra gelirdi. "Sinemaya gitmek istiyorsan, güzel bir film başladı" dedi dostlarım. Oralarda, önceden bilet alamıyorsunuz. Karaborsayı önlemek için, her seansın bileti, saatinde satılıyor. Ben de kuyruğa girdim. Daha Dr Jivago filminin konusunun ne olduğunu bilmiyordum. Ön yargısız, salona girdim. Derken, film başladı (Bu arada filmin, doğal olarak, alt yazısız olduğunu da söylemeliyim). Derken müthiş bir müzik ruhumun derinliklerine işledi. İki aşk arasında kalan Ömer Şerif'in kimi tutması gerektiğine karar veremedim. Olağanüstü kar sahneleri, dev ekranda beni büyüledi. Hele şu en son sahne ! Ömer Şerif, pardon Dr Jivago, tramvayda giderken, yıllardır aradığı kadını kaldırımda yürürken görüyor, tramvay kadının yanından geçiyor, Dr Jivago seslenmek, el etmek için çırpınıyor ............ ve kalbi bu heyecana dayanamayarak yığılıp kalıyor ! Olacak şey miydi bu ! Tam da yakalamışken ! Film bittiğinde, ben hala yerimde oturmuş, buğulu gözlerle beyaz ekrana bakıyordum.

Ben-Hur

Ben-Hur da dev prodüksiyonlardan biriydi. Muhteşemdi. Sonraları birkaç defa daha televizyondan seyrettim ama, ne yalan söyleyeyim, bir filmi televizyondan seyretmek, Leonardo da Vinci'nin bir eserini pul üzerinde seyretmekle eşdeğer. O karanlık salon, o büyük ekran, o ses düzeni bambaşka. Gerçek sinema keyfi, sinema salonlarında yaşanmalı. Şimdi ise, her akşam, televizyonlarda, en 10'a yakın film karşımıza geliyor ama o an, etrafınızdaki seslerden ve olaylardan, film kendi başına oynuyor, biz, göz ucuyla takılıyoruz.

Yasak Gezegen

Hepimiz gizemli filmlere bayılırdık. Bilim kurgu ile bir kere tanışmıştık, artık ondan vazgeçemezdik. Baytekinler artık hayatımızdaydı. Bugünkü teknolojinin yanında, o günün filmleri çok komik kalabilirdi. Olsun, biz, 36 kışım, tekmili birden filmler seyretmeye alışmıştık. Yasak Gezegen, Star Wars'tan çok önce hayatımıza girmişti.

Bazı sinemalarda, iki film birden oynardı. Siz, asıl görmek isteyeceğiniz filmin saatini iyi ayarlamalıydınız. Çoğu zaman, birinci filmin yarısında girilir, ikinci film seyredilir; sonra birinci filmin başı seyredildikten sonra çıkılırdı.

Sinemalarda oynayan filmler kadar, asıl film başlamadan önce oynayan "Pek yakında" , "Gelecek program" ya da reklamlar çok ilgimizi çekerdi.

Yabancı film afişleri

Yazlık sinema

Okul döneminde kaçırdığımız filmler olursa, onları, "yazlık sinema"larda seyrederdik .Yazlık sinema ? Ne güzel günlerdi onlar ! Bazen, haftanın her günü, ayrı bir yazlık sinemaya giderdik. Yazlık sinemaların tahta iskemleleri rahatsız olurdu. Oturduğumuz yer yakınsa, kollarımızın altına minderlerimizi, ellerimize çekirdeklerimizi alır giderdik. Yazlık sinemalarda, çekirdek "çıtlatmak" serbestti. Bu da büyük bir özgürlüktü. Hafif bir rüzgar, bizi serinletirdi. Hatta bazen üzerimize giyecek bir şeyler alırdık.

1973'te Oyak-Renault'da işe başlamıştım. Yazları Mudanya'ya yakın, Burgaz'da otururduk. Bir akşam, çocukları ve komşuların çocuklarını alarak "Jaws - Denizin Dişleri" filmini seyretmeye gittik. Her yer doluydu. Oturacak bir iskemle aradım. Bir kenarda, bozuk ve kırık iskemleler üst üste yığılmıştı. Onlardan almak istedim. Hatırlarsanız, iskemlelerin sırası bozulmasın diye, beşerli, altışarlı, arka ayaklarından uzun bir tahtaya çivilenirlerdi. Oradaki iskemleler de öyleydi. Onları almak isterken, bir iskemle, arkasındaki çivili tahta ile birlikte kafama düştü. Birden başımdan kanlar akmaya başladı. Üstümdeki giysi kanlar içinde kalmıştı. Ev çok yakındı. Çocukları orada bırakıp, üstümü değiştirmek için, eve geldim. Jaws filmi zaten korkunçtu; herkes kanlar içinde kalıyordu. Ben de seyircilerin arasında kanlar içinde dolaşırken, herkes çok korkmuş olmalı.

Yazlık sinemalar, yakın zamanlara kadar vardı; şimdi onlar da tarihin derinliklerine gömüldüler. Sinemanın mertliğini televizyon bozdu.

Yerli film afişleri

Ayhan Işık

Muzaffer Tema

Türkan Şoray

Vahi Öz

Yerli filmlerin de tadı bir başkaydı. Cahide Sonku'nun "Kahveci Güzeli", Ayhan Işık'ın "Şimal Yıldızı", Fikret Hakan'ın "Dokuz Dağın Efesi", Nedret Güvenç ve Muzaffer Tema'nın "Hıçkırık"ı, Belgin Doruk'un "Küçük Hanımefendi"si, Sezer Sezin'in "Şoför Nebahat"i, Eşref Kolçak'ın "Bir Şoförün Gizli Defteri", Çolpan İlhan'ın "Zümrüt"ü unutulmayanlar arasındaydı.

Ayhan Işık, Türkan Şoray, Belgin Doruk, Filiz Akın, Muzaffer Tema, Erol Taş, Fatma Girik, Hülya Koçyiğit, Ediz Hun.... daha niceleri, bizim aileden biri olmuşlardı. Vahi Öz'ün komik halleri, hepimizi güldürürdü. O yıllarda, yerli filmleri, artistler seslendirmezdi. Seslendirmeler sonradan yapılırdı. "N'ayır, n'olamaz" gibi, zihnimize kazınan ses mimikleri olurdu. Vahi Öz'ün Mualla'sıyla başı hep belaya girerdi.

Metin Oktay

Antremanlarda, okulumuzda ağırladığımız değerlerden, büyük futbolcu Metin Oktay da yerli filmler furyasına katılmış, gençliğinde filmler çevirmişti.

Dünyayı Kurtaran Adam Cüneyt Arkın

Bir süredir CNBC televizyonunda, perşembe akşamları bir dizi oynuyor: 24. Ajan Bauer dünyayı kurtarmaya çalışıyor. Galiba beşinci bölümü izliyoruz. Hafta içindeki reklamlarında da, "Bir kişi, dünyayı kaç defa kurtarabilir ?" diye tanıtılıyor. Oysa, bizim Cüneyt Arkın'ımız, o günlerde dünyayı çoktan kurtarmıştı ! Sen bir tanesin Malkoçoğlu, sen bir tanesin Karaoğlan !

-----------------------------------------------

Bugünkü sohbetimizin de sonuna geldik. Bugün, gençliğimizdeki filmlerin ve sinema salonlarının arasında dolaştık. Bütün sinemalara, bütün filmlere bakabildik mi ? Böyle bir iddiamız yoktu. Amacımız, sadece eski günlerdeki yaşantımızdan bir kesit sunmaktı. Biz yalnız, sizlerle biraz sohbet etmek istedik.